In de prachtige theorie van de positieve desintegratie van de Poolse psychiater Kazimierz Dabrowski, spreekt hij over overexcitabilities (OE).
Het is lastig om daar een passende Nederlandse vertaling voor te vinden.
Laten we ze intense belevingskanalen noemen.
Je kunt er vijf hebben. Ik noem ze kort:
-De psychomotorische OE,
-De intellectuele OE,
-De zintuiglijke OE,
-De emotionele OE,
-De verbeeldende OE.
Deze blog gaat over de zintuiglijke overexcitability ofwel het intense zintuiglijke belevingskanaal.
Als een zintuig of meerdere zintuigen extra scherp staat afgesteld, dan levert dat zowel vervullende ervaringen als nare ervaringen op.
Stel je hebt een extra scherp afgesteld gehoor. Kinderen in mijn praktijk horen vaak elk geluid in de klas (lees hier ook: een volwassene op de werkvloer).
Tikkende potloden, iemand die zijn keel schraapt, een ander die snuffende geluiden maakt, een wippende stoel, regen tegen de ramen, gezoem van het digibord, grapjes, alles wat gezegd wordt, niezen, schoenen die over de grond schrapen, openen van lades en deuren, ritsen van etuis, gelach in het aangrenzende lokaal. Omgevingsgeluiden komen vaak ook veel harder binnen dan de stem van de juf (of van de collega) waarop je je op dat moment wilt concentreren.
Deze kinderen hebben regelmatig moeite met zich concentreren en/of hebben weinig hersteltijd op een schooldag om al deze prikkels goed te kunnen verwerken. Daardoor raakt hun geluiden-emmer vol en kunnen ze na school snel geërgerd, verdrietig, boos reageren.
Aan de upside: je geniet intens van mooie geluiden zoals natuurgeluiden, gelach van iemand die je lief vindt, gespin van de poes, muziek waar je van houdt, gekir van de nieuwe baby, de bal die door de lucht suist, de wind die blaast, de achterbuurman die gitaar speelt.
Dan een voorbeeld van iemand met een scherp afgesteld reukvermogen. Die verdraagt geen parfum of deodorant bij zichzelf of bij zijn of haar partner. Wenst wasmiddel, afwasmiddel, schoonmaakmiddelen die geurloos zijn. Een cliënt van me trekt schoon beddengoed meteen weer af als zijn vriendin ander wasmiddel of een keer wasverzachter heeft gebruikt. ‘Dat verdraag ik niet. Ik lig kokhalzend in bed en doe geen oog dicht. Dat beddengoed moet eraf.’
Iemand met deze intensiteit heeft moeite om een toilet met iemand te delen. Ruikt het meteen als er een nieuw ingrediënt in het recept zit. Heeft moeite met intimiteit als iemand niet (in de eigen, subjectieve beleving) fris ruikt. Kan niet eten als iets in die ruimte of op tafel ‘stinkt.’
Kan zich niet goed afsluiten van sterke geuren.
De kwaliteit hiervan is dat diegene geuren heel goed van elkaar kan onderscheiden. Dat heeft allerlei voordelen. Ook geniet hij intens van lekkere geuren. Hij kan daar helemaal in opgaan en meer van willen. De geuromschrijvingen die iemand kan geven met dit vermogen, zijn bijna poëtisch.
Een ander die een scherp visueel belevingskanaal heeft, ziet alles. En met alles bedoel ik ook echt ALLES. Elk detail. Diegene komt een ruimte binnen en ziet dat het schilderij scheef hangt, de stekker verkeerd om in het stopcontact zit, de directiesecretaresse naar de kapper is geweest en voor het eerst deze jurk draagt. Dat er vieze strepen op de muren zitten, dat een oortje van een koffiekopje een barst heeft, dat collega H. lacht maar eigenlijk verdrietig is. Dat het licht hier fel of donker is, dat er kruimels op 1 stoel liggen, wie welke achtergrond heeft op zijn mobiele telefoon. Dat er te weinig koffiekopjes staan, dat J. weer naast G. zit en dat iemand met vette handen de deurkruk als laatste vast heeft gehad etc. etc. Dit kan een kant opgaan waarin je echt veel last ervaart. Een jongere cliënt vertelde me dat hij op een naaktslak was gestapt. Er kwam zwarte, witte en groene prut uit en toen moest hij overgeven. Bij hem speelden zowel de visuele intensiteit als de intensiteit van tastzin een rol.
Er schuilt een talent hierin.
Het biedt heel veel extra informatie waarmee je je voordeel kunt doen. Deze informatie ontgaat anderen.
Zo zie je anderen eerder en iedereen wil graag gezien worden (inbrekers daargelaten ;-)).
Je kunt makkelijk complimenten geven want jij ziet alles wat nieuw of anders aan iemand is. Je kunt sneller vragen hoe het met iemand gaat want je ziet dat er iets is. Tevens geniet je enorm van esthetische schoonheid. Vormen, kleuren, symbolen, kunst, misschien mode. (Overigens geldt dit ook voor de andere zintuiglijke intensiteiten. Daar wordt ook erg genoten van schoonheid, vormen, kleuren, geuren, kunst etc.)
Je hebt veelal een talent om overal mooie composities te zien en soms ook te maken.
Je hebt een werkomgeving/thuisomgeving nodig waarin esthetiek een plek heeft, anders kun je je heel onprettig gaan voelen.
Iemand met een sterke smaakbeleving kan intens genieten van smaken die de meeste van ons niet eens kunnen onderscheiden. Wij kennen zoet, zout, zuur en bitter, maar iemand met een intense smaakbeleving kent nog wel 25 andere smaakbelevingen die zeer genuanceerd zijn. Vaak zie je dat iemand met deze intense beleving een afkeer van bepaald voedsel heeft. Dat is niet vreemd gegeven dat diegene veel intenser proeft dan ieder ander. Een kazige smaakbeleving wordt dan alsof er een hele kaas een uur op je tong ligt en als je daarvan houdt, kan de vlag uit. Houd je juist niet van die smaak, dan zul je er alles aan doen om die smaak een volgende keer te vermijden.
Texturen zijn vaak ook belangrijk bij iemand met een intense smaakbeleving. Iets kan in vaste vorm als fantastisch worden ervaren, waar hetzelfde ingrediënt in vloeibare vorm tot kokhalzen of zelfs tot overgeven leidt.
Ook hier geldt: supergaaf dat er zo intens genoten kan worden, maar ook heel vervelend dat in een seconde zoveel weerzin opgeroepen kan worden.
Dan de tastzin. Als die erg sterk ontwikkeld is, reageer je op elke huidprikkel. Stoffen kunnen prikken, labels ook, je wilt geen naden in sokken. Je hebt een voorkeur voor natuurlijke stoffen.
Je houdt wel of juist niet van aanraking. Kou/warmte kun je ervaren als heel erg plezierig/heel pijnlijk. Vaak reageert je huid (en haar) op elk cosmetisch product behalve die producten die 100% natuurlijk zijn.
Je kunt intens genieten van bijvoorbeeld een massage, wind op je huid, knuffels, of juist van het feit dat niemand je aanraakt en je je lekker in zachte joggingstof kunt hullen.
Je voelt in winkels meteen aan producten en als ze niet fijn voelen, zul je ze ook niet snel kopen.
Als je überhaupt ergens binnenkomt dan voel je aan spullen in die ruimte.
Je zult niet snel een partner kiezen die niet fijn voelt, bijvoorbeeld iemand met ruwe handen. Dat vind je niet prettig.
Je voelt ook in letterlijke zin veel sensaties in je eigen lichaam. Ieder kriebeltje, steekje en prikje voel je heel scherp. Vaak zijn dit mensen die je hoort ‘klagen’ over dat ze het steeds zo koud hebben of over dat ze muggenbulten hebben of een schaafwondje. Ze voelen dat op een veel dieper niveau dan iemand die minder tastzin heeft ontwikkeld.
Zowel de verwerking van leuke als van vervelende prikkels vindt op een 100 keer dieper niveau plaats als je hoog sensitief bent. Daarnaast betekent hoog sensitief dat je veel meer details waarneemt dan een ander.
Vrijwel alle hoogbegaafden zijn hoogsensitief.
Ik herhaal het nog maar eens: het zintuiglijke genieten vindt 100 malen dieper en langduriger plaats dan bij iemand die minder gevoelig is. De nawee van een onprettige prikkel gaat ook veel dieper en duurt veel langer dan bij een ander.
Iemand stelt zich dus niet aan, maar ervaart iets veel intenser dan een ander.
Probeer je als je niet hsp bent, eens te verplaatsen in iemand die dat wel is en die 1 of meerdere zintuiglijke belevingskanalen intens ontwikkeld heeft.
Het is een prachtig talent, maar het kost ook bergen energie.
Wat je als hsp’er (en in deze blog specifiek als iemand met een zintuiglijk intens belevingskanaal) onder andere kunt gebruiken, zijn 3 dingen:
- Hersteltijd
- Focus op wat er positief aan is
- Hulpmiddelen
1.Als je vol zit, zorg dan dat je weer leeg raakt. Ga niet vanuit een prikkelrijke omgeving meteen door naar de volgende prikkelrijke omgeving. Zorg ervoor dat je in een omgeving komt waar heel weinig prikkels zijn zodat je op kunt laden. Dat is voor iedereen verschillend. De een wil even buiten lopen of de natuur in. De ander wil even douchen, in bad of een korte massage. Een ander wil een boekje lezen of muziek luisteren. Vaak in zijn of haar eentje. Er zijn ook mensen die juist leeg raken door iets actiefs te gaan doen zoals hardlopen.
2.Elke intensiteit heeft een positieve kant, heeft voordelen. Focus je op dat wat er wel fijn en prettig aan is en zoek die ervaringen bewust vaak op. Daarmee train je je brein om te focussen op positieve ervaringen i.p.v. te focussen op de vervelende ervaringen.
3.Voor elk zintuig zijn allerlei hulpmiddelen te bedenken. Heb je last van licht, installeer een dimmer, gebruik ander licht, zet een zonnebril op, pas je laptopscherm aan.Vertel een ander dat je deze hinder ervaart zodat diegene ook begrijpt waarom jij bij bijvoorbeeld een overleg echt graag het licht uit hebt i.p.v. aan (of juist andersom).
Heb je last van omgevingsgeluiden, zet dan rustgevende muziek op waar je je op focust zodat er 1 geluid is dat je hoort i.p.v. 20.
Zonder jezelf vaker af op de werkvloer zodat je rustig ergens even alleen kunt werken/kunt opladen. Draag (met mate anders creëer je juist gevoelige oren) af en toe een koptelefoon.
Leer jezelf aan te focussen op 1 geluid en daar helemaal in op te gaan.Zo zijn er oplossingen te vinden voor meer situaties dan je misschien dacht waarin je hinder ervaart van deze intensiteit.
Neem die ruimte, betrek anderen erbij als dat je helpt en zorg dat je je goed en ontspannen blijft voelen.
Geniet van alle talent dat zich openbaart via al jouw intense belevingskanalen want dat staat voorop: dit is een talent dat niet iedereen heeft.